Школа

Абайдың әлемдік моделі.

(А.Құнанбаевтың 175 жылдығына орай )

Уалиева Аймангул Серікқажықызы 

тәрбие ісінің меңгерушісі, физика пәнінің мұғалімі 

Жоғары санатты ШҚО, Аягөз ауданы, Сарыарқа ауылы «Сары-Арқа жалпы білім беретін орта мектеп» КММ

Ізденіс шеберлікті шыңдайды. 

                                                                     Нақыл сөз

           Ұлы Абайдың даналығы мен дарындылығын, жан- жақтылығын , ғұлама ақындығы туралы  ғалымдар зерттеулер жүргізіп, ақындар өлеңдеріне қосып жырлаған.1991 жылы Егемендігімізді алып , өз алдымызға ел боламыз деген кезде , құнды ой-пікірлер , бұрын жасырын жатқан  деректерді ашып көрсету жолға қойыла бастады. Сондай құнды деректердің бірі Ұлы Абайдың ақын ғана емес , табиғат пен болмысты терең түсінген жан-жақты ғалым екендіайтылды.Абайдың өз шығармаларында , өлеңдерінде  біз білетініміз тек гуманитарлық бағыттың басымырақ екеніне көңіл бөлеміз. Негізінен шынайы төзімділікпен түсінсек, Абай жаратылыстану ғылымдарын өз заманыныда түсініп, көрсете білген.

         Абай басқа ғылымдармен қатар әлем құрылысының ғажайып моделін ұсынған ғұлама десек артық болмайды. Бәрімізге белгілі бұған дейін адамның жер бетінде  пайда болуы, табиғаттың жаратылуы туралы , болмысты тану туралы біліміміз баршылық.

Абайдың ойын, паймдауын жеткізіп, түсіндіру қиындау , әйтседе 

«Ғылымды іздеп,

Дүниені көздеп

Екі жаққа үңілдім»,- деген сөздерінен жақсылықпен жамандықты, о дүние мен фәниді толғағандығын көруге болады.

         Табиғаттағы заңдылықтың бәрі ұлы үйлесімділікті- гармония- негізгі шарты симметрияны  құрайды.

         Симметрия  бізді қоршаған ортадағы барлық көрінетін һәм көзге көрінбейтін нәрселердің пішінінде , құрылымында , әсерінде, түрлі құбылыстарда кездеседі. Оларды көруге ,естуге, сезуге, пайымдауға болады.

Осылардың бәрі Абай өлеңдерімен қара сөздерінде көрініс тапқан.

Абайды политехникалық бағыттағы қырынан көруге болады.

Абайдың әлемдік моделі

Себебі, бұл ғылымдар туралы оқығандарымызға сүйенсек, көз 

алдымызға Аристотель, Ломоносов, Әл-Фараби сияқты ғалымдарды ғана біліп,танимыз.Абай өз заманында осы ғалымдар ашқан жаңалықтарды өлеңдерімен қара сөздері арқылы жеткізсе, әлемді сызба нұсқа түрінде ,қазіргі ғылыми түсініктерді айтып білген, міне ғажабы осында.

Ал Абайдың әлемдік моделінің сызба нұсқасына қарап, « Абай-физик» болған ба, деген ойға еріксіз келесің.

Абай: «Бас жоғары жаралған, мойын төмен,

Қарашы дене біткен ретіменен...» - деп ешқандай физика- математикасыз , астрономиялық ғылымға сүйенбей-ақ зерделеген.

              Жер бетіндегі жаратылған жан иесі- адам .Адам бойындағы жақсы қасиеттер негізі 10 нұдан  құйылады деп пайымдайық. Сонымен адамда 8 пиғыл бар.(парыз,уәжіб,мүстахаб,сүннет,мүббах,хәрам, мәніру, мәфсүд)    (38- ші қара сөзі.) Бұл бізге әлемді Абайша жіктегенде түсінікті болмақ.

Мына суреттен көріп отырғандай ,Бүкіл әлем 

конус,оның екі қуысы біртұтас болмыс.

              Конустың бір қуысы әлем болса,екіншісі қарсы әлем.Түзу жол нұрға жеткізетін сызық, оң және теріс таңбаласақ, 18 (он сегіз мың) ғаламды көруге болады.Конус төбесі нүкте,яғни ештеңе жоқ қарақұрдым немесе рухани әлемге өтетін өткел дейміз.Ұсақ әлем біртіндеп үздіксіз бөлшектерге келе жоғалып , нұрға айналады.Бұл біздің пайымдауымызша,қаласа барды жоқ қылам,қаласа жоқтан бар жасаймын.Жер бетіндегі10 нұрымыз конустың қос- қостан қимасынан алынатын қазіргі сфера, эллипс,парабола,гипербола. Нұр мәңгілік, оған адам арқылы жетпесе керек, себебі ақыл өлшеулі,өлшеусізді біле алмаймыз.Бар болу жаратушыдан, бар болу  атом – нұр сияқты. Мәңгі бақилық өлгеннен соң өмір жоқ емес бар дегенді білдіреді.Абайдың сөзімен айтқанда,

Жырлай ,жылай өлгенде,

Арттағыға сөз қалсын.

Қабыл көрсе сөзімді,

 Кім таныса сол алсын,- 

осыдан  Абайдың әлем туралы ұсынған моделін қазіргі заманғы білімімізбен салыстырсақ, шынында «Абай – физик»,-болғанба деген ойға қалатынымызға шек келтіруге болмайды.